Terapia dorosłych osób cierpiących na ADHD może usprawnić funkcjonowanie pacjenta w różnych obszarach i płaszczyznach życia a także zapewnić poprawę w zakresie występujących z ADHD zaburzeń psychicznych. U dorosłych, podobnie jak u dzieci z ADHD, możliwe jest zastosowanie skutecznego leczenia, co potwierdzają coraz liczniejsze wyniki badań obejmujących pacjentów z tej grupy wiekowej.
Psychiatra - dr n. med. Marta Cholewicka
Terapia powinna mieć charakter kompleksowy i wielokierunkowy oraz optymalnie, powinna obejmować wszystkie wymienione oddziaływania (z uwzględnieniem współistniejących innych zaburzeń psychicznych). Korzystne jest także wdrożenie odpowiednich oddziaływań wobec rodziny pacjenta, jego partnera/-ki i innych bliskich.
Pierwszym krokiem w terapii powinna być psychoedukacja pacjenta oraz jego rodziny i innych bliskich. Obejmuje ona przekazanie wiedzy na temat objawów ADHD i towarzyszącego im upośledzenia funkcjonowania, częstości występowania tego zaburzenia wśród dorosłych, przyczyn jego rozwoju, nieprawidłowej czynności mózgu w to zaangażowanej, jak również możliwości leczenia. Uzyskanie takiej wiedzy często pozwala pacjentowi (i jego bliskim) zrozumieć jego własne problemy, odciąża z poczucia winy i wstydu oraz zapewnia większy komfort i motywację do leczenia. Osoby te przez wiele lat słyszały o sobie, że są głupie, niezorganizowane, leniwe, mało ambitne, niechlujne itp. W ramach psychoedukacji mogą się dowiedzieć, że przynajmniej niektóre ich problemy wynikają z objawów zaburzenia neurorozwojowego, a nie z ich złej woli czy „złego charakteru”. Taka świadomość pozwala na skuteczniejsze budowanie optymistycznego podejścia do życia i do terapii. Odpowiednia psychoedukacja rodziny i bliskich pozwala z kolei na wypracowanie strategii postępowania wobec trudnych zachowań pacjenta, zrozumienie jego deficytów a co za tym idzie poprawę często nieprawidłowych relacji interpersonalnych.
Program coachingu i terapii poznawczo-behawioralnej może obejmować między innymi:
W Polsce jedynym lekiem stymulującym zarejestrowanym do leczenia ADHD jest metylofenidat. Preparaty tego leku występują w formie o szybkim oraz tzw. zmodyfikowanym uwalnianiu (preparat Medikinet CR, Concerta).
Zmodyfikowane uwalnianie oznacza, że lek – metylofenidat ma dwie fazy wzrostu stężenia leku we krwi. Pierwsza faza z ostrym wzniesieniem (tak jak w preparacie o szybkim uwalnianiu) występuje średnio po 1-2 godzinach od przyjęcia tabletki. Druga faza rozpoczyna się około 3 godziny później wzrostem stężenia substancji, po którym następuje stopniowy spadek. Faza stabilnego stężenia leku tzw. plateau trwa około 3-4 godzin (Medikinet CR)
W przypadku drugiego preparatu o zmodyfikowanym uwalnianiu – leku Concerta uwalnianie substancji czynnej jest również dwuetapowe, otoczka leku pozwala na szybkie uwolnienie leku zapewniające działanie przez 1-2 godziny a następnie stopniowo uwalniają się kolejne ilości leku z wewnętrznej części tabletki, osiągając kolejny szczyt po około 6-8 godzinach
Stosowaniu leków stymulujących towarzyszą kontrowersje zarówno w społeczeństwie, jak i wśród specjalistów. Jedną z głównych obaw jest potencjał uzależniający tych substancji. Problem ten był wielokrotnie badany, a wyniki szczegółowych analiz wskazują, że ryzyko uzależnienia od omawianych leków zależy od drogi ich przyjmowania i jest ono znikome podczas stosowania doustnego, a zwłaszcza w przypadku preparatów o przedłużonym uwalnianiu, które się preferuje i zaleca. Taka terapia nie prowadzi do uzależnienia. Wykazano wręcz, że stosowanie leków stymulujących (metylofenidatu) w postaci o przedłużonym uwalnianiu powoduje, że pacjenci ograniczają nadużywanie substancji psychoaktywnych (stosowanych w celu samoleczenia) i mają większe szanse na utrzymanie abstynencji. W trakcie leczenia nie obserwuje się rozwoju tolerancji na omawiane substancje, zwykle nie zachodzi więc konieczność zwiększania dawek leków w trakcie ustabilizowanej terapii, co więcej – u osób leczonych od dzieciństwa czasami obserwuje się konieczność zmniejszenia dawki leku w późniejszym okresie w związku z postępującą poprawą w zakresie objawów.
Stosowanie leków stymulujących u dorosłych z ADHD nie wpływa również niekorzystnie na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych, a niejednokrotnie ją zwiększa, poprzez korzystny wpływ na zdolności do koncentracji uwagi.
Może dziwić fakt, że leczenie farmakologiczne zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi rozpoczyna się od leków, które wydawałoby się mogą spowodować nasilenie objawów. Pacjent z nadaktywnością otrzymuje przecież lek pobudzający. Mechanizm pozornie paradoksalnego działania psychostymulantów polega na hamowaniu transportera dopaminy (DAT) i noradrenaliny (NAT) w przestrzeniach synaptycznych, co ostatecznie zwiększa stężenie tych neuroprzekaźników. Pamiętajmy, że wyjściowo w korze przedczołowej osoby z ADHD mamy deficyt dopaminy i noradrenaliny.
Takie działanie przynosi poprawę w zakresie właściwego filtrowania bodźców, a zatem wzrasta efektywność procesów uwagi, zgodnie z neurobiologicznym modelem zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, zmniejsza się nadaktywność i impulsywność.
Efekty terapii psychostymulantami nie są widoczne od samego początku stosowania leku, ale i jedynie wtedy, kiedy stymulant jest obecny w stałym stężeniu w organizmie. Stąd szczególnie ważna jest systematyczność leczenia celem utrzymania działania.
Elementem przewidywanym w trakcie leczenia stymulantami są tzw. wakacje od leku (ang. drug holidays), przypadające na okresy mniej wymagające wobec zasobów poznawczych (u dzieci i młodzieży są to okresy wolne od nauki). Takie postępowanie ma redukować ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
Dawka leków powinna być dobierana indywidualnie z uwzględnieniem efektu terapeutycznego i tolerancji leczenia.
Nigdy nie jest zbyt późno aby podjąć terapię, zarówno farmakologiczną, jak i w formie oddziaływań psychoterapeutycznych.
